Historia ustroju i prawa

Historia prawa i ustroju Początek badań nad historią prawa i ustroju w Zakładzie, a następnie Instytucie i Wydziale Historii w Białymstoku należy wiązać z działalnością Ewy Dubas-Urawanowicz i Jerzego Urwanowicza. Ich badania dotyczyły przede wszystkim dziejów polsko-litewskiej Rzeczypospolitej w okresie od śmierci Zygmunta Augusta w 1572 r. do pierwszych dekad siedemnastego stulecia, a zatem okresu kluczowego dla kształtowania się konstrukcji ustrojowej państwa polsko-litewskiego.

Badania Ewy Dubas-Urwanowicz w dużej mierze koncentrowały się wokół problematyki zjazdów szlacheckich, ich pozycji ustrojowej i postanowień, zwłaszcza w okresie pierwszych bezkrólewi i okresie rokoszu sandomierskiego. Prace te łączyły perspektywę klasycznej historiografii politycznej ze sposobem opisu przeszłości charakterystycznym dla historii ustroju, w ten sposób doskonale pokazując nieustanne napięcie pomiędzy wzniosłymi ustrojowymi ideałami a rzeczywistością twardej walki politycznej w dobie pierwszych królów elekcyjnych.

Kwestię ideałów ustrojowych szlachty polsko-litewskiej, zwłaszcza w czasach panowania Zygmunta III podjął w swoich pracach także Jerzy Urwanowicz. Postanowił on także zbadać, jak szlacheckie przywiązanie do instytucji przedstawicielskich manifestowało się na niwie wojskowej – w ten sposób powstały opracowania poświęcone żołnierskiej samorządności w wojskach polsko-litewskich: kołom wojskowym i konfederacjom żołnierskim. Zajmował się on także parlamentaryzmem i państwowym aparatem urzędniczym na siedemnastowiecznym Podlasiu.

W przypadku Ewy Dubas-Urwanowicz i Jerzego Urwanowicza nie sposób nie wspomnieć o zorganizowanej przez nich serii konferencji naukowych poświęconych dziejom magnaterii w państwie polsko-litewskim. Duża część artykułów zawartych w obszernych tomach pokonferencyjnych poświęcona jest właśnie zagadnieniom ustrojowym i prawnym.

Badania łączące perspektywę historyczno-prawną i historyczno-wojskową w epoce wczesnonowożytnej są kontynuowane przez Karola Łopateckiego i Jana Jerzego Sowę na Wydziale Historii i Stosunków Międzynarodowych. Przedmiotem aktualnych dociekań naukowych w tym zakresie jest problematyka związków prawa i wymiaru sprawiedliwości z dyscypliną wojskową w okresie wczesnonowożytnym, czego owocem są prace poświęcone artykułom wojskowym, organizacji pospolitego ruszenia czy też sądownictwu wojskowemu we wczasnonowożytnej Rzeczypospolitej. Są to kwestie związane zarówno z kluczowym dla badań nad wojskowością tego okresu konceptem tzw. rewolucji militarnej, ale wiążę się także badaniami nad szerszym zagadnieniem dyscyplinowania społecznego, budowy nowoczesnych struktur państwowych w Europie XVI–XVIII w., czy też bardzo istotnym dla historii prawa procesem kodyfikacji. Są to kwestie będące ciągle przedmiotem bardzo ożywionej debaty w historiografii światowej. Prowadzone w Białymstoku badania nad dziejami prawa i ustroju mają zatem charakter interdyscyplinarny – łączą metodologię właściwą dyscyplinarny łączą tradycyjną metodologię historyczną z koncepcjami wypracowanymi przez badaczy innych dziedzin, . socjologów, politologów i antropologów.

Prowadzone badania wykraczają poza XVI-XVIII stulecia i obejmują również wiek XIX i XX. Przede wszystkim dotyczą one regionalnych (podlaskich) studiów ukazujących specyfikę ustrojową i prawną na tle obszarów ościennych.